Bronisław Jan Zyska

---

Życiorys

„Bronisław Jan Zyska był synem Emanuela Zyski oraz Marii Antoniny Korpus. W okresie przed II wojną światową, w latach 1936–1939, odbył naukę w Państwowym Gimnazjum im. Odrowążów, które mieściło się w Chorzowie. Niestety, podczas konfliktu zajmującego kontynent, został przymusowo deportowany do Kankelau niedaleko Hamburga, gdzie musiał pracować. Po wojnie, w 1945 roku, zaangażował się w pracę ochotniczą jako tłumacz, a także jako personel w obozach UNRRA, znajdujących się w Landsbergu i Schongau.

Po powrocie do Polski, podjął pracę w Zakładach Chemicznych „Hajduki” w Chorzowie, a później w KWK „Polska” w Świętochłowicach. W 1947 roku udało mu się zdać egzamin maturalny w Państwowym Koedukacyjnym Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącym dla Dorosłych w Katowicach. W latach 1947–1951 uczęszczał na Wydział Rolniczo-Leśny Uniwersytetu Poznańskiego, gdzie uzyskał dyplom inżyniera rolnictwa oraz tytuł magistra nauk agrotechnicznych. Jego praca dyplomowa nosiła tytuł „Grzyby Kopalni Węgla Kamiennego Mysłowice i szkody przez nie wywołane” i została przygotowana pod opieką prof. Karola Zaleskiego.

Rozpoczął swoją karierę edukacyjną jako nauczyciel biologii i chemii w państwowym Liceum Ogólnokształcącym dla Pracujących w Chorzowie w latach 1952-1953. Następnie pracował jako konsultant w fabryce superfosfatu „Bogucice” w Katowicach w latach 1957-1962. W 1960 roku uzyskał tytuł doktora nauk rolno-leśnych w Wyższej Szkole Rolniczej w Poznaniu na podstawie rozprawy „Badania nad graniczną wartością grzybobójczą fluorokrzemianów w drewnie”, która powstała pod kierunkiem prof. dr Stanisława Prosińskiego.

W roku 1965 był stypendystą ONZ w Commonwealth Mycological Institute w Kew (Surrey) w Wielkiej Brytanii. W 1971 roku Collegium Rolnicze w Poznaniu nadało mu stopień doktora habilitowanego z zakresu chemicznej technologii drewna po obronie rozprawy habilitacyjnej „Hamowanie dysymilacji bielu sosnowego przez preparaty stosowane w impregnacji kopalniaków”. Sześć lat później, w 1977 roku, zyskał tytuł profesora nadzwyczajnego nauk technicznych.

Kariera zawodowa Zyski rozpoczęła się w 1951 roku, kiedy to został starszym asystentem w Głównym Instytucie Górnictwa w Katowicach, gdzie pracował aż do przejścia na emeryturę w 1990 roku. Na przestrzeni lat piastował różne stanowiska, takie jak adiunkt (1954), docent (1973) oraz profesor nadzwyczajny (1978). W latach 1978–1993 był członkiem Rady Naukowej w GIG, gdzie powołał Pracownię Drewna Kopalnianego, przekształconą później w Samodzielny Zakład Inżynierii Materiałowej, w którym pełnił rolę kierownika.

W latach 1962-1982 był wykładowcą w katedrze Biologii Sanitarnej Politechniki Śląskiej, a w okresie 1982-1984 kierował Katedrą Nauk Biologicznych na Akademii Wychowania Fizycznego w Katowicach. Dodatkowo, prowadził wykłady z dziedziny korozji materiałów na Wydziale Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Śląskiego w latach 1987-1989.

W latach 1980-1994 Zyska był związany z Zakładem Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej w Instytucie Literatury i Kultury Uniwersytetu Śląskiego, gdzie zajmował się badaniami i wykładami z zakresu ochrony zbiorów bibliotecznych. Jego prace w tej dziedzinie przyczyniły się do powstania nowej specjalizacji na studiach bibliotekoznawczych w Polsce. W 1991 roku objął stanowisko dyrektora Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej (IBiIN) oraz przewodniczył Komitetowi Wydawniczemu IBiIN, co pozwoliło na publikację dziesięciu tomów prac naukowych i wielu materiałów dydaktycznych.

W 1992 roku pod jego kierunkiem powstała w IBiIN specjalizacja dotycząca ochrony zbiorów bibliotecznych przed zniszczeniem. Prowadził również gościnne wykłady o tej tematyce na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Krakowie w latach 1992-1997. Po przyjściu na emeryturę z Uniwersytetu Śląskiego w 1994 roku, kontynuował działalność wykładową oraz prowadzenie seminariów magisterskich w Górnośląskiej Wyższej Szkole Handlowej w Katowicach, a także w chorzowskim oddziale Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu.

Dorobek naukowy

Na początku swojej kariery Bronisław Jan Zyska skoncentrował się na badaniach dotyczących chemicznej technologii drewna, analizując jego trwałość, metody ochrony oraz konserwacji w kontekście górnictwa węgla. Pracował również nad zagadnieniami związanymi z mikrobiologią w górnictwie. Jego współpraca z „Jahresberichte über Holzschutz” w Berlinie zaowocowała przygotowaniem dokumentacyjnych abstraktów, związanych z literaturą fachową na temat impregnacji oraz ochrony drewna, szczególnie w krajach słowiańskich. Zyska odegrał kluczową rolę w opracowywaniu podstaw metodologicznych i organizacyjnych dla nowej dziedziny – inżynierii materiałowej.

Jednym z jego znaczących osiągnięć była technologia produkcji trudnopalnych taśm z polichlorku winylu, której wdrożenie pozwoliło na całkowite wyeliminowanie pożarów w polskich kopalniach, damnujących życie górników.

W centrum jego największych dokonań naukowych znajdowała się mykologia, ze szczególnym uwzględnieniem mykologii przemysłowej. Zyska zbadał aspekty mikrobiologicznej korozji materiałów oraz analizował biologię powietrza i wpływ mikotoksyn na ludzi. Zajmował się także szkodami ekonomicznymi, wywoływanymi przez drobnoustroje w materiałach technicznych, a także destrukcyjnym działaniem tych organizmów w różnych branżach przemysłowych, prowadzącym do awarii i katastrof mikrobiologicznych. Nie ukończona monografia „Życie grzybów” miała stanowić podsumowanie jego badań na temat historii polskiej mykologii.

Prowadząc badania na Uniwersytecie Śląskim, Zyska zajmował się problemami związanymi z ochroną zbiorów bibliotecznych. Jego badania koncentrowały się na biologii książek oraz kwestii kwaśnego papieru XIX-wiecznych druków polskich. W latach 1992–1995 zrealizował projekt badawczy, uzyskując grant od Komitetu Badań Naukowych, mający na celu opracowanie skutecznych strategii ochrony XIX-wiecznych papierów drukowanych, aby zapobiec ich całkowitej destrukcji. W ramach projektu wdrażał innowacyjne techniki, takie jak masowe odkwaszanie, odgrzybianie w komorach próżniowych oraz mikrofilmowanie dokumentów.

Dzięki jego inicjatywom w Instytucie Celulozowo-Papierniczym w Łodzi podjęto prace mające na celu udoskonalenie technologii produkcji papieru zasadowego, stosowanej przez International Paper w Kwidzynie. Efektem tych badań była czterotomowa publikacja zatytułowana „Ochrona zbiorów bibliotecznych przed zniszczeniem”, a także cykl wykładów oraz szkoleń poświęconych ochronie książek.

Zyska nie mógł zignorować kwestii katastrof w bibliotekach, pełniąc rolę rzeczoznawcy w zakresie konserwacji oraz rekonstrukcji księgozbiorów dotkniętych powodzią w 1997 roku. Jego wkład jako nauczyciela akademickiego, dydaktyka oraz popularyzatora wiedzy jest nieoceniony. Jako autor 241 publikacji naukowych, 6 norm i 55 patentów, pozostawił po sobie znaczący dorobek.

Jako mentor, wypromował ponad 80 magistrów oraz 3 doktorów nauk przyrodniczych, co świadczy o jego wpływie na przyszłe pokolenia badaczy i praktyków w dziedzinie. Jego prace i osiągnięcia nadal stanowią inspirację dla studentów i naukowców w tej dyscyplinie.

Organizacje, stowarzyszenia

Bronisław Jan Zyska miał zaszczyt być członkiem wielu znaczących instytucji naukowych, zarówno w Polsce, jak i za granicą, co świadczy o jego wszechstronnej działalności i znaczącym wkładzie w rozwój nauki. Oto niektóre z organizacji, które były częścią jego kariery:

• Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Górnictwa, w które angażował się od 1953 do 1990 roku,
• Polskie Towarzystwo Przyrodników im. Kopernika, do którego należał od 1963 roku, pełniąc funkcję przewodniczącego Oddziału Katowickiego w latach 1968-1974 oraz wiceprzewodniczącego w latach 1974-1980, a także będąc członkiem Zarządu Głównego,
• Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, członkiem którego był również od 1963 roku,
• zespół redakcyjny „Jahresberichte über Holzschutz” w Berlinie,
• International Biodeterioration Society, do którego przynależał od 1975 roku, mając przy tym na uwadze rozwój zagadnień związanych z biodegradacją,
• Komisja Mikrobiologii Przemysłu przy Komitecie Mikrobiologii PAN, w której pracował w latach 1972-1978,
• Komitet Mikrobiologii PAN, gdzie działał w latach 1978-1996 oraz 1999-2002,
• Rada Naukowo-Techniczna Centralnego Laboratorium Technicznego Wyrobów Włókienniczych w Łodzi, w skład której wchodził w latach 1976-1990,
• Rada Naukowa GIG w Katowicach, w której zasiadał od 1978 do 1993 roku,
• Rada Redakcyjna „Postępów Mikrobiologii”, w której pełnił swoje obowiązki w latach 1979-1991,
• Editional Board „International Biodeterioration Bulletin”, któremu był członkiem od 1965 roku, a później, od 1988 roku, przyczynił się do rozwoju „International Biodeterioration” oraz „International Biodeterioration and Biodegradation” od 1992 roku,
• zespół redakcyjny „Review of medical and veterinary mycology” w Commonwealth Mycological Institute w Kew w latach 1968-1975,
• przewodniczący Komitetu Wydawniczego „Prac Instytutu Bibliotekoznawstwa UŚ” w latach 1992-1995,
• przewodniczący Komitetu Redakcyjnego „Notesu Konserwatorskiego” od 1998 roku,
• przewodniczący Stowarzyszenia Miłośników Chorzowa w latach 1971-1977,
• członek Związku Nauczycielstwa Polskiego w latach 1992-1994.

Te zaangażowania odzwierciedlają nie tylko jego pasję do nauki, ale również determinację w pracy na rzecz wspólnoty naukowej.

Ordery, nagrody, wyróżnienia

Bronisław Jan Zyska zdobył wiele prestiżowych odznaczeń oraz wyróżnień, które świadczą o jego znaczących osiągnięciach i wkładzie w różne dziedziny. Poniżej przedstawiono szczegółowy wykaz nagród, które otrzymał w swojej karierze:

• Srebrny Krzyż Zasługi (1955),
• Złoty Krzyż Zasługi (1971),
• Medal Komisji Edukacji Narodowej (1977),
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1983),
• Medal „W dowód uznania za zasługi dla bibliotekarstwa oraz Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich” (1999),
• Nagroda Wydziału Nauk Biologicznych PAN (1978),
• Nagroda I stopnia Naczelnej Organizacji Technicznej Oddziału Wojewódzkiego w Bydgoszczy (1980),
• Złota Odznaka Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Mikołaja Kopernika (1980),
• Odznaka „Za zasługi dla Żyrardowskich Zakładów Tkanin Technicznych im. M. Kasprzaka” (1981),
• Wyróżnienie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji (1999),
• Złota Odznaka „Zasłużony dla Górnictwa”,
• Złota Odznaka „Zasłużony dla Województwa katowickiego”.

Wybrane publikacje

Bronisław Jan Zyska ma na swoim koncie wiele wartościowych publikacji, które przyczyniły się do rozwoju wiedzy w dziedzinie ochrony zbiorów bibliotecznych oraz biologii książek. Oto niektóre z jego najważniejszych prac:

• B. Zyska: Biologia książki. Cz. 1-2. Katowice, 1996-1997,
• B. Zyska: Czynniki niszczące materiały w zbiorach bibliotecznych. Katowice: UŚ, 1993,
• B. Zyska: Działania profilaktyczne w bibliotece. Katowice: UŚ, 1994,
• B. Zyska: Katastrofy w bibliotekach: przyczyny, zapobieganie i akcje ratunkowe. Katowice: UŚ, 1998,
• B. Zyska: Kwaśny papier: zagrożenie dla druków XIX i XX wieku. Katowice: Wojewódzka Biblioteka Publiczna, 1995,
• B. Zyska: Mikrobiologiczna korozja materiałów. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1977,
• B. Zyska: Mikrobiologiczny rozkład i korozja materiałów technicznych. Łódź: Politechnika Łódzka, 2000,
• B. Zyska: Nad trwałością papierów drukowych. Katowice: IB, 1993,
• B. Zyska: Ochrona zbiorów bibliotecznych i katastrofy w księgozbiorach: główne tezy. Chorzów, 2000,
• B. Zyska: Trwałość papieru w drukach polskich z lat 1800–1994: wyniki badań. Katowice: UŚ, 1999,
• B. Zyska: Zagrożenia biologiczne w budynku. Warszawa: Arkady, 1999.

Życie prywatne

Był utalentowanym muzykiem amatorem, melomanem oraz aktywnym uczestnikiem życia muzycznego na Śląsku. W jego zainteresowaniach dominowała biografistyka, kultura regionu oraz historia, z szczególnym uwzględnieniem wojny polsko-niemieckiej w 1939 roku.

W 1950 roku związał się małżeństwem z Marią Moniką Sobalą, która pracowała jako lekarz stomatolog. Dwa lata później, w 1952 roku, na świat przyszła ich córka Aleksandra, która obrała ścieżkę kariery jako nauczycielka romanistka, a w 1955 roku urodził się syn Zbigniew, który pracuje jako handlowiec.

---

Oceń: Bronisław Jan Zyska

---