Wiatrak z Grzawy

---

Historia

Wiatrak z Grzawy, który powstał w pierwszej połowie XIX wieku, został usytuowany na wzniesieniu, zaledwie pół kilometra na zachód od centralnych budowli Grzawy. Jego pierwszymi właścicielami była rodzina Kędziorów, choć brak dokładnych informacji na temat osób zarządzających tym obiektem w tamtych czasach. Kolejne zmiany właścicielskie miały miejsce, gdy gospodarstwo przejął Józef Miczek w latach 50. XX wieku. W chwili jego przejęcia, wiatrak nie funkcjonował już od dłuższego czasu, a jego operacje prawdopodobnie zakończyły się w pierwszej połowie XX wieku, ze względu na niską efektywność.

W dniu 11 maja 1962 roku, komisja złożona z przedstawicieli Śląskiego Instytutu Naukowego w Katowicach oraz Konserwatora Zabytków przy Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej podjęła decyzję o przetransportowaniu wiatraka do Chorzowa, gdzie miał być częścią przyszłego skansenu. Niestety, z powodu złego stanu technicznego obiektu, już 12 maja 1964 roku zlecono wykonanie projektu jego rekonstrukcji. Wiatrak ostatecznie został przeniesiony do Chorzowskiego Muzeum w 1964 roku, stając się jednym z pierwszych elementów ich wystawy.

Rekonstrukcja podjęta w 1971 roku nie przyniosła aż tak szybkich efektów, a w 1973 roku uszkodzeniu uległo pokrycie dachu z powodu silnych wiatrów. Kolejne próby przywrócenia obiektu do stanu używalności nie przyniosły zamierzonych rezultatów, a prace konserwacyjne zostały wstrzymane w 1976 roku po kolejnych uszkodzeniach.

W latach 90. XX wieku, na zlecenie Dyrekcji Górnośląskiego Parku Etnograficznego w Chorzowie, mgr inż. Jacek Gałecki sporządził ekspertyzę, która ujawniła dalsze pogorszenie stanu wiatraka. W wyniku tych ustaleń, przystąpiono do tworzenia nowego planu rekonstrukcji. W roku 2010 podjęto decyzję o pozyskaniu funduszy na odbudowę, co zaowocowało pozyskaniem dofinansowania z funduszy unijnych. W 2013 roku rozpoczęto remont, który pomyślnie zakończono w 2014 roku. Od tamtego momentu wiatrak jest dostępny dla zwiedzających.

Opis Konstrukcji

Na zewnątrz

Konstrukcja wiatraka przykuwa uwagę swoją unikalną formą słupowo-ryglową. Dach został zbudowany w technologii gontowej, przyjmując kształt dwuspadowy, z naczółkiem wystającym w kierunku wiatru. Lico ściany skierowane na stronę wiatrów wykończono gontami, podczas gdy pozostałe ściany zostały pokryte deskowaniem, co nadaje całości tradycyjny wygląd.

Pierwotna konstrukcja wiatraka kojarzona była z formą kozłową, gdzie cała konstrukcja odpoczywała na krzyżujących się belkach drewnianych o dużym przekroju wynoszącym 50 cm. W miejscu, gdzie belki się krzyżowały, umieszczony był pionowy słup, który dla wsparcia oparto na kozłach.

Zmiana formy na paltrak miała miejsce prawdopodobnie w XIX wieku. W rezultacie tego przekształcenia, wiatrak osadzono na żelaznych rolkach, jakie umieszczono na dębowym pierścieniu i żelaznej szynie, które opierały się na solidnym kamiennym fundamencie. Po schodach prowadzących do drzwi mącznych zainstalowano także drzwi zbożowe, a wyżej zbudowano windę, która służy do transportu worków ze zbożem. Obie te konstrukcje pozwalają na obrót młyna o pełne 360° w celu dostosowania go do warunków wiatrowych.

W środku

W górnej części wiatraka zlokalizowane są urządzenia, które prowadzą pracę młyna. Znajduje się tam duże koło zamocowane na wale skrzydłowym, które datowane jest na rok 1901, oraz hamulec przylegający do obwodu tegoż koła. Istotnym elementem jest też złożenie kamieni młyńskich, gdzie dolny kamień pozostaje nieruchomy, natomiast górny, nazywany biegunem, wykonuje ruch obrotowy. Biegun osadzono na paprzycy połączonej z wrzecionem, co sprawia, że całość jest wprawiana w ruch.

Górna kondygnacja wiatraka pomieści również wialnię, która pełni funkcję oczyszczania zboża, a także żurawia używanego do wyjmowania bieguna z drewnianej obudowy, co umożliwia ponowne naostrzenie kamienia młyńskiego. Natomiast dolna kondygnacja jest wypełniona skrzynią mączną, workiem oraz skrzynią otrębną, która jest umieszczona blisko ściany wiatraka.

---

Oceń: Wiatrak z Grzawy

---