Pomnik Friedricha Wilhelma von Redena


Pomnik Friedricha Wilhelma von Redena, znany również pod nazwą Redendenkmal, jest znaczącym elementem kultury i historii Chorzowa, który znajduje się w Polsce. Upamiętnia on pruskiego polityka, którego wkład w rozwój przemysłu górnośląskiego jest nieoceniony.

Monument, który został zaprojektowany przez Theodora Erdmanna Kalidego, ma formę brązowego posągu umieszczonego na solidnym cokole. Pomnik został odsłonięty 29 sierpnia 1853 roku, co oznacza jego długą historię oraz wartość dla lokalnej społeczności.

Pierwotnie pomnik umiejscowiony był na Górze Redena w Królewskiej Hucie, gdzie stanowił ważny punkt odniesienia. Niestety, w 1939 roku został zniszczony, lecz szybka renowacja w 1940 roku pozwoliła na jego ponowne odsłonięcie w tym samym miejscu. Jednak los monumentu nie był łaskawy; w 1945 roku uległ kolejnemu uszkodzeniu.

Po długich staraniach, monument został po raz kolejny zrekonstruowany i w 2002 roku odsłonięto go na Placu Hutników w Chorzowie, gdzie do dziś może być podziwiany przez mieszkańców i turystów. Historia tego pomnika jest nie tylko przykładem dbałości o dziedzictwo kulturowe, ale także dowodem na siłę lokalnych inicjatyw na rzecz zachowania pamięci o istotnych postaciach historycznych.

Historia

Hrabia Friedrich Wilhelm von Reden odegrał kluczową rolę w rozwijaniu Królewskiej Huty oraz całego przemysłu na Górnym Śląsku, a jego działania znacząco wpłynęły na ewolucję górnictwa oraz hutnictwa w tym regionie. To właśnie on przyczynił się do powstania Huty Królewskiej. W wyniku jego działań, król Prus, Fryderyk Wilhelm IV, z entuzjazmem zaakceptował pomysł upamiętnienia postaci hrabiego, co zaowocowało przyznaniem 2500 talarów na stworzenie modelu pomnika.

Pierwotnie zamierzano postawić ten monument nieopodal kopalni Fuchs w Wałbrzychu, z którą hrabia był związany w swoim młodzieńczym okresie. Rzeźba, której autorem był Theodor Erdmann Kalide, była tworzona w latach 1850–1852. Ostateczny odlew wykonano z brązu, pod czujnym okiem artysty, przy wsparciu C. Warmutha z Berlina. Całkowity koszt projektu szacowano na 14 453 talary, 24 srebrne grosze oraz 2 fenigi, z czego honorarium dla Kalide wyniosło prawdopodobnie 5000 talarów.

Pomnik został ustawiony w 1852 roku z zamiarem odsłonięcia go w 50. rocznicę uruchomienia pierwszego wielkiego pieca w Hucie Królewskiej, co miało miejsce 25 września tego samego roku. Mimo to, ze względu na epidemię cholery, uroczystość odbyła się dopiero 29 sierpnia 1853 roku na Górze Redena (obecnie znanej jako Góra Wyzwolenia). Wśród przybyłych gości znalazł się król Fryderyk Wilhelm IV, który przybył do Świętochłowic pociągiem, a następnie udał się konno na miejsce. Obecni byli także pruski minister finansów August von der Heydt, nadprezydent Prowincji Śląsk Johann Eduard von Schleinitz, biskup wrocławski Melchior von Diepenbrock, sam Kalide, a także górnicy i krewni hrabiego.

Podczas uroczystości przemówienie wygłosił Friedrich Grundmann, a król z radością odsłonił monument. Spotkał się również ze sztygarem Schatzem, który odgrywał ważną rolę w odkryciu złoża rudy w szybie Rudolphine koło Tarnowskich Gór w 1784 roku. W roku 1938 przed pomnikiem umieszczono kościół św. Wawrzyńca, przeniesiony z Knurowa, pochodzący z 1599 roku; jego lokalizacja miała znaczenie historyczne i architektoniczne w kontekście tego miejsca.

1 kwietnia 1939 roku polskie organizacje domagały się usunięcia „pozostałości niemczyzny”, w tym i samego pomnika hrabiego. Niestety, 18 lipca 1939 roku monument został zniszczony; włamanie miało miejsce przy użyciu samochodu ciężarowego, a posąg został uszkodzony postrzałami oraz strącony z cokołu. Zniszczono także żeliwną kratę otaczającą obiekt, a cokół zamieniono w kwietnik. Po II wojnie światowej, zniszczony posąg został odnalazł w miejscu, które należało do miejskich służb ogrodniczych.

Pomnik odrestaurowano dzięki hutnikom gliwickim na polecenie konserwatora zabytków Günthera Grundmanna. Renowacja przebiegała pod nadzorem gliwickiego rzeźbiarza Petera Lippa, a środki finansowe na ten cel zostały zapewnione przez śląskie izby przemysłowo-handlowe. Ostateczne umieszczenie pomnika na postumencie miało miejsce 26 czerwca 1940 roku, a jego uroczyste odsłonięcie odbyło się 7 lipca 1940 roku z udziałem ministra III Rzeszy, Roberta Ley’a oraz nadprezydenta prowincji Górny Śląsk, Fritza Brachta. Mimo że pomnik miał wielką wartość historyczną, nie ochronił go to od konfiskaty, która miała miejsce podczas działań wojennych w 1945 roku, kiedy to do miasta wkroczyła Armia Radziecka. Po wojnie jego losy pozostawały nieznane; istnieje przypuszczenie, że statua została przetopiona, jednak od 2021 roku na wystawie w Muzeum Hutnictwa w Chorzowie prezentowana jest oryginalna głowa pomnika, która została odnaleziona w piwnicy jednej z kamienic.

Odbudowa pomnika stała się przedmiotem działań Stowarzyszenia Miłośników Chorzowa, gdzie inicjatorem był Roman Liczba. Zgodnie z decyzją chorzowskiej Rady Miejskiej, pomnik został zrekonstruowany na wzór oryginału przez ucznia Xawerego Dunikowskiego, Augustyna Dyrdę, a odlany z brązu przez poznańskie Studio Szymanowo. Monument został zainstalowany na Placu Hutników niedaleko Rynku i uroczyście odsłonięty 6 września 2002 roku. Wydarzenie to budziło kontrowersje, a jego negatywną opinię wyraził zarówno Instytut Pamięci Narodowej, jak i Konfederacja Polski Niepodległej oraz inne ugrupowania. Podczas odsłonięcia obecny był ówczesny prezydent Chorzowa Marek Kopel.

Nowa lokalizacja pomnika została wybrana ze względu na obawę przed ewentualną dewastacją, a decyzję o postawieniu w pierwotnym miejscu uniemożliwiła bliskość młodzieżowej dyskoteki. W 2017 roku Adam Słomka zażądał usunięcia pomnika, kierując swoją prośbę do wicepremiera Piotra Glińskiego, argumentując, że hrabiemu von Redenowi w Polsce nie przysługuje żadna cześć. W latach 2018–2020 miała miejsce rewitalizacja Placu Hutników, w tym także terenu wokół pomnika, w pobliżu którego zbudowano tężnię solankową.

Opis

W pierwotnej wersji figury, stworzonej przez Theodora Ermanna Kalidego, zobaczyć można było hrabiego Friedricha Wilhelma von Redena ubranym w górniczy mundur. Postać ta była przedstawiona w sposób dynamiczny: lewa ręka hrabiego opierała się na rozwiniętej mapie, podczas gdy prawa spoczywała na górniczym oskardzie, a pod stopą leżała bryłka rudy. Całość wznosiła się na wysokość 10 stóp, co odpowiada około 3,1 metra, a jej masa wynosiła blisko 750 kilogramów. Figura została umieszczona na cokoliku wykonanym z jasnoszarego marmuru, który miał wysokość 12 stóp.

Oryginalny napis na froncie cokołu głosił: FRIEDRICH WILHELM GRAF VON REDEN / GEB. DEN 23. MÄRZ 1752, GEST. DEN 3. JULI 1815 (co w tłumaczeniu na język polski brzmi jako: Fryderyk Wilhelm hrabia von Reden / ur. 23 marca 1752, zm. 3 lipca 1815). Na tylnej stronie cokołu znajdował się inny tekst, który brzmiał: DEM BEGRÜNDER DES SCHLESISCHEN BERGBAUES DIE DANKBAREN GRUBEN- UND HÜTTEN-GEWERKE UND KNAPPSCHAFTEN SCHLESIENS. 1852 (tłumaczenie: Założycielowi śląskiego górnictwa / Wdzięczny przemysł górniczy i hutniczy oraz robotnicy Śląska / 1852).

W późniejszym czasie, nowy cokół o wysokości 3 metrów został wykuty z wapienia muszlowego. Znalazły się na nim inskrypcje, które z przodu brzmiały: Friedrich / Wilhelm / Graf von Reden / * 23. März 1752 / + 3. Juli 1815, natomiast na tyle: 1852 / SETZTEN DIESES / DENKMAL / DEM BEGRÜNDER / DES SCHLESISCHEN BERGBAUES / DIE DANKBAREN / GRUBEN- UND HÜTTEN-GEWERKE / UND KNAPPSCHAFTEN SCHLESIENS. / 1939 / STÜRZTEN ES / POLEN IM BLINDEN HAß. / 1940 / RICHTETE ES / NACH DEM SIEGE / GROßDEUTSCHLANDS / DAS WERKTÄTIGE SCHLESIEN / WIEDER AUF. (czyli: W 1852 wznieśli ten pomnik twórcy śląskiego górnictwa, wdzięczny przemysł górniczy i hutniczy oraz robotnicy Śląska. W 1939 obalili go Polacy w ślepej nienawiści. W 1940 odbudował go po zwycięstwie Wielkich Niemiec robotniczy Śląsk).

Pomnik, który przeszedł rekonstrukcję w 2002 roku, został wykonany z brązu i umieszczony na nowym marmurowym cokole. Znajdują się na nim cztery inskrypcje:

  • Fryderyk Wilhelm hrabia Reden; 23 marca 1752 – 3 lipca 1815 (frontalna)
  • Odsłonięto w 250. rocznicę urodzin F.W. Redena i 200 rocznicę uruchomienia Huty Królewskiej,
  • Zasłużonemu dla rozwoju przemysłu na Śląsku Społeczeństwo Chorzowa,
  • Rzeźbę Teodora E. Kalidego z 1852 roku zrekonstruował Augustyn Dyrda w 2002 roku.

Cokół został otoczony dekoracyjnym żeliwnym łańcuchem, co dodaje mu elegancji i podkreśla jego znaczenie w historii regionu.

Przypisy

  1. MartynaM. Urban MartynaM., Muzeum Hutnictwa w Chorzowie zostało oficjalnie otwarte. Zdjęcia z historycznego obiektu zachwycają [online], Chorzów Nasze Miasto, 26.11.2021 r. [dostęp 05.07.2022 r.]
  2. Fontanna „Tańczące fauny”. Urząd Miasta Gliwice, 31.01.2018 r. [dostęp 18.06.2020 r.]
  3. a b c d e f MOKR: Pomnik Friedricha Wilhelma von Redena znów stanie w Chorzowie. [w:] naszemiasto.pl Chorzów [on-line]. 16.08.2002 r. [dostęp 18.06.2020 r.]
  4. Przemysław Jedlecki: Walka o pomnik Redena, czyli nacjonalizm w Chorzowie. [w:] wyborcza.pl Katowice [on-line]. 05.09.2002 r. [dostęp 18.06.2020 r.]
  5. Mirosław Nowak: Kontrowersyjny pomnik hrabiego. [w:] „Tygodnik Przegląd” [on-line]. 16.09.2002 r. [dostęp 19.06.2020 r.]
  6. Chorzów: Tężnia solankowa na Placu Hutników już działa!. [w:] mojchorzow.pl [on-line]. 02.06.2020 r. [dostęp 19.06.2020 r.]
  7. Magistrat komentuje sprawę tężni. [w:] Tuba Chorzowa [on-line]. 25.02.2020 r. [dostęp 19.06.2020 r.]
  8. a b c d e f g h wojz: Na Górnym Śląsku dziś takich postaci brakuje. [w:] „Chorzowianin” [on-line]. 20.04.2012 r. [dostęp 18.06.2020 r.]
  9. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac Paweł Czyż: Adam Słomka: „Pomnik” pruskiego ministra do likwidacji!. [w:] Niezależna Gazeta Obywatelska [on-line]. 29.11.2017 r. [dostęp 18.06.2020 r.]
  10. Weronika Silczak. Śladami Kalidego. „Montes Tarnovicensis”, 20.04.2003 r. Oficyna Monos.
  11. Kurt Mandel: Theodor Kalide — KÖnigshüttes berühmtester Sohn. W: Kleines Stadtbuch von Kőnigshütte Oberschlesien. Richard Schmidt (Hrsg.). Berlin: Verlag für Sozialpolitik, Wirtschaft und Statistik, Paul Schmidt, 1941, s. 196.
  12. Ernst Koeniger: Die alten Bau- und Kunstdenkmäler von Königshütte. W: Kleines Stadtbuch von Kőnigshütte Oberschlesien. Richard Schmidt (Hrsg.). Berlin: Verlag für Sozialpolitik, Wirtschaft und Statistik, Paul Schmidt, 1941, s. 222.
  13. Ernst Koeniger: Die alten Bau- und Kunstdenkmäler von Königshütte. W: Kleines Stadtbuch von Kőnigshütte Oberschlesien. Richard Schmidt (Hrsg.). Berlin: Verlag für Sozialpolitik, Wirtschaft und Statistik, Paul Schmidt, 1941, s. 220.

Oceń: Pomnik Friedricha Wilhelma von Redena

Średnia ocena:4.74 Liczba ocen:11