Irena Bukowska-Floreńska

---

Życiorys

Irena Bukowska-Floreńska pochodzi z szlachty hrabiów Bukowskich, a jej rodowód sięga dalekich czasów. Urodziła się jako starsze dziecko Tadeusza (1904–?) oraz Wandy z d. Malisz (1910–?). Ma także młodszego brata, Zbigniewa, który przyszedł na świat w 1944 roku.

W latach 1955–1960 studiowała etnografię na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, w Wydziale Filozoficzno-Historycznym. Swoje pierwsze zawodowe kroki stawiała w Katedrze Etnografii Słowian, współpracując z zespołem naukowym pod wodzą prof. Romana Reinfussa. W tym czasie rozwijała swoje zainteresowania związane ze sztuką ludową. Równocześnie, w latach 1957–1959, rozpoczęła studia z zakresu historii sztuki. Uczestniczyła w wykładach m.in. prof. Andrzeja Waligórskiego oraz Kazimierza Dobrowolskiego, pod którego kierunkiem napisała pracę magisterską zatytułowaną 'Przemiany kulturowe w urządzaniu wnętrza domu chłopskiego we wsi Skotniki (Kraków dzielnica Podgórze) w latach 1880–1960′.

Od 1960 roku Irena Bukowska-Floreńska rozpoczęła pracę jako adiunkt w Muzeum w Zabrzu, gdzie objęła kierownictwo działu etnograficznego. W latach 1972–1973 pracowała jako kustosz w Muzeum w Wodzisławiu Śląskim, a następnie pełniła funkcję dyrektora Muzeum w Rybniku od 1973 do 1978 roku.

W 1976 roku na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu obroniła doktorat na temat 'Współczesna twórczość plastyczna środowiska robotniczego Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego i Rybnickiego Okręgu Węglowego na przykładzie rzeźby’, praca ta została opublikowana w 1987 roku. Jej promotorem był prof. Józef Burszta. Dwa lata później, rozpoczęła pracę w charakterze naukowca i nauczyciela w Filii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach w Cieszynie.

W 1989 roku uzyskała stopień doktora habilitowanego na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza, na podstawie rozprawy zatytułowanej 'Społeczno-kulturowe funkcje tradycji w społecznościach industrialnych Górnego Śląska’, opublikowanej w 1987 roku. W 1991 roku objęła kierownictwo Zakładu Nauk Społecznych, a rok później uzyskała tytuł profesora. W 1993 roku została dyrektorką Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej.

W 1997 roku zainicjowała wydawanie 'Studiów Etnologicznych i Antropologicznych’, zostając redaktorką naczelną tego czasopisma. W 2009 roku prezydent Lech Kaczyński przyznał jej tytuł profesora zwyczajnego nauk humanistycznych. Po przejściu na emeryturę w 2012 roku, zamieszkała w Opolu.

Działalność naukowa

W okresie działalności w Zabrzu, Irena Bukowska-Floreńska angażowała się w rozległe badania kulturowe, które obejmowały analizę zmian w życiu robotników oraz robotników-chłopów w górnośląskich regionach przemysłowych. Istotnym elementem jej badań stała się instytucja rodziny, która zajmowała ważne miejsce w jej pracach. Szczególna uwagę poświęciła artystycznej twórczości robotników, zwracając uwagę na często pomijaną przez innych dziedzinę ich działalności – rzeźbę w węglu.

Jako dyrektor Muzeum w Rybniku, przyczyniła się do reorganizacji placówki oraz przekształcenia zbiorów, w których historia rzemiosła zyskała na znaczeniu jako dominujący temat. Głównym obszarem badań Ireny Bukowskiej-Floreńskiej pozostawał Górny Śląsk, gdzie z powodzeniem łączyła metodę diagnozy ze studiami z zakresu kulturoznawstwa i socjologii. Jej prace ukazują przenikanie wielu zagadnień kulturowych i społecznych, które były nie tylko analizowane, ale także klasyfikowane w obszernym katalogu badań.

Prace badawcze Ireny Bukowskiej-Floreńskiej obejmują również różnorodne aspekty dziedzictwa kulturowego Górnego Śląska oraz innych krajowych regionów o charakterze przemysłowym. Dodatkowo, ukończone przez nią badania koncentrują się na problematyce antropologii miast oraz ekologii kulturowej. Eksplorowała także tematykę regionalnej tożsamości, wartości rodzinnych, religijności oraz postaw twórczych i aktywności kulturalnej, zajmując się także kwestią degradacji środowisk społecznych i kulturowych.

Irena Bukowska-Floreńska w znaczący sposób przyczyniła się do analizy dorobku z zakresu silesianistyki etnologicznej oraz ustalenia potrzeb i perspektyw rozwojowych tego obszaru. W jej bogatej spuściźnie znajduje się propozycja zastosowania metod etnologicznych do diagnozowania tożsamości kulturowej rodzin, które mają dziedzictwo ziemiańskie lub szlacheckie.

W 1995 roku, Irena Bukowska-Floreńska była kluczową postacią przy otwarciu kierunku etnologicznego na Uniwersytecie Śląskim. W trakcie swojej działalności dydaktycznej wywarła znaczący wpływ na rozwój ośrodka naukowego w Cieszynie, gdzie dominowały podejścia funkcjonalne oraz strukturalno-semiotyczne. Pośrednio, jej prace otworzyły drzwi dla antropologii ekologicznej, prowadzonej przez etnologów współpracujących z uczelnią w Cieszynie.

W gronie wypromowanych przez nią doktorów znalazły się postacie takie jak Kinga Czerwińska oraz Grzegorz Odoj. Była też wielokrotną recenzentką prac doktorskich autorów takich jak Ludmiła Nowacka, Magdalena Szalbot, Tadeusz Czarnecki oraz Mariusz Filip. Warto wspomnieć, że jej recenzje obejmowały również jedną pracę habilitacyjną, napisaną przez Jacka Schmidta.

Bibliografia podmiotowa

W poniższym zestawieniu prezentuję prace Ireny Bukowskiej-Floreńskiej, z pominięciem recenzji oraz prac zbiorowych, w tym wprowadzeń do druku. Oto istotne publikacje:

• 1969: Tradycyjna kultura ludowa Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego: Katalog wystawy. Zabrze: MM. Brak numerów stron w książce,
• 1987a: Twórczość plastyczna w środowiskach robotniczych Górnego Śląska na przykładzie rzeźby w węglu w XIX i XX wieku. „Rocznik Muzeum Górnośląskiego. Etnologia”. T. 8. s. 1–237. ISSN 0068-4651. – wyd. popr. i uzup. pracy dypl. (dr),
• 1987b: Społeczno-kulturowe funkcje tradycji w społecznościach industrialnych Górnego Śląska. Katowice: UŚ, seria: Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego. ISBN 83-226-0170-0. Brak numerów stron w książce – wyd. popr. i uzup. pracy dypl. (dr hab.),
• 1995: Etnologiczne badania regionów przemysłowych w Polsce: Przeszłość, stan teraźniejszy i perspektywy. „Lud”. T. 78. s. 147–167. ISSN 0076-1435,
• 1997: Kultura tradycyjna a tożsamość kulturowa społeczności pogranicza. „Studia Etnologiczne i Antropologiczne”. T. 1. s. 154–158. ISSN 1506-5790,
• 1998: Kultury regionalne w społeczeństwach nowoczesnych: Problemy i propozycje badawcze. „Studia Etnologiczne i Antropologiczne”. T. 2. s. 15–22. ISSN 1506-5790,
• 1999: Współczesna polska religijność ludowa – zachowania, normy obyczajowe, praktyki obrzędowe. „Studia Etnologiczne i Antropologiczne”. T. 3. s. 15–28. ISSN 1506-5790,
• 2000: Normy zachowań, wartości etyczne i estetyczne w tradycji śląskiej religijności ludowej (ze szczególnym uwzględnieniem Gliwickiego). „Rocznik Muzeum w Gliwicach”. T. 15. s. 651–686. ISSN 0860-0937,
• 2002a: Społeczno-kulturowe funkcje tradycji w społecznościach industrialnych Górnego Śląska. W: Dziecko w świecie tradycji. Bronisława Dymara, Wiesława Korzeniowska, Franciszek Ziemski (red.). Kraków: OW „Impuls”, s. 211–215, seria: Nauczyciele Nauczycielom, t. 12. ISBN 83-7308-123-2,
• 2002b: Uwarunkowania społeczne i kulturowe folkloru śląskiego (do 1939 r.). W: Z dziejów i dorobku folklorystyki śląskiej (do 1939 roku). Jerzy Pośpiech, Teresa Smolińska (red.). Opole: Wyd. UO, s. 13–25. ISBN 83-88796-89-5,
• 2002c: Wartość osoby ludzkiej w społecznościach górnośląskich. W: Szkice etnologiczne dedykowane Profesor Annie Szyfer. Andrzej Brencz (red.). Poznań: Wyd. Poznańskie, s. 87–98, seria: Poznańskie Studia Etnologiczne, nr 5. ISBN 83-7177-094-4,
• 2002d: Ludwik Dubiel (1910–1974). W: Etnografowie i ludoznawcy polscy: Sylwetki, szkice biograficzne. Ewa Fryś-Pietraszkowa, Anna Kowalska-Lewicka, Anna Spiss (red.). T. 1. Wrocław: PTL, s. 81–82. ISBN 83-87623-65-2,
• 2003a: Postawy twórcze i aktywność kulturalna na Górnym Śląsku. „Studia Etnologiczne i Antropologiczne”. T. 7. s. 37–47. ISSN 1506-5790,
• 2003b: Wzory życia w tradycji kulturowej Żor i okolicy. „Ludzie i Kultury”. T. 1. s. 149–165. ISSN 1731-8270,
• 2003c: Tradycje lokalne i rodzinne a tożsamość kulturowa współczesnych środowisk podmiejskich i miejskich: Przykład Górnego Śląska. W: Ich małe ojczyzny: Lokalność, korzenie i tożsamość w warunkach przemian. Mieczysław Trojan. Wyd. UWr. s. 135–154, seria: Z Prac Katedry Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Wrocławskiego. ISBN 83-905263-79,
• 2004: Wartości uniwersalne w religijności i plastyce obrzędowej. W: Wartości uniwersalne i odrębności narodowe tradycyjnych kultur europejskich. Mieczysław Marczuk (red.). Lublin: MOSL, s. 228–240. ISBN 83-86172-23-1,
• 2005a: Sposób życia a hierarchia wartości w grupach marginalnych na Górnym Śląsku: Przykład Rybnika i okolicy. W: Kultura grup mniejszościowych i marginalnych. Leon Dyczewski (red.). Lublin: Wyd. KUL, s. 299–320. ISBN 83-7363-328-6,
• 2005b: Tożsamość lokalna a tradycja patriotyczna. W: Społeczność lokalna – kultura – edukacja: Księga jubileuszowa poświęcona Profesorowi Ludwikowi Kozołubowi w 70-lecie urodzin. Jadwiga Kosowska-Rataj (red.), Ryszard Kantor (oprac.). Opole: Wyd. UO, s. 69–79. ISBN 83-7395-152-0,
• 2006a: Adaptacja czy tworzenie ekosystemu kulturowego?. „Studia Etnologiczne i Antropologiczne”. T. 9. s. 15–21. ISSN 1506-5790,
• 2006b: Wrocławskie badania śląskoznawcze – tradycje i współczesność. „Zeszyty Etnologii Wrocławskiej”. R. 7 (nr 1/8). s. 75–102. ISSN 1642-0977,
• 2006c: Wprowadzenie do materiałów z cieszyńsko-kieleckiego seminarium ludycznego „Współczesne zabawy, współczesne zabawki”. „Zabawy i Zabawki”. R. 4 (nr 1–4). s. 67–74. ISSN 1428-2259,
• 2007: Rodzina na Górnym Śląsku. Katowice: Wyd. UŚ, seria: Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego. ISBN 978-83-226-1655-0. Brak numerów stron w książce,
• 2008: Barbara Olszewska-Dyoniziak (1937–2008). „Lud”. T. 92. s. 418–425. ISSN 0076-1435,
• 2009a: Dziedzictwo społeczno-kulturowe. W: Ludowe tradycje: Dziedzictwo kulturowe ludności rodzimej w granicach województwa śląskiego. Barbara Bazielich (red.). Wrocław: PTL, s. 13–26, seria: Dziedzictwo Kulturowe, t. 4. ISBN 978-83-87266-08-0,
• 2009b: Rola rodziny w społeczności. W: Ludowe tradycje: Dziedzictwo kulturowe ludności rodzimej w granicach województwa śląskiego. Barbara Bazielich (red.). Wrocław: PTL, s. 39–54, seria: Dziedzictwo Kulturowe, t. 4. ISBN 978-83-87266-08-0,
• 2010a: Przestrzeń kulturowa i społeczna miasta jako problem badawczy. „Studia Etnologiczne i Antropologiczne”. T. 10. s. 19–38. ISSN 1506-5790,
• 2010b: Kult świętych i jego symboliczne wartości w religijności ludowej. W: Pluralizm kulturowy i religijny współczesnego świata: Księga pamiątkowa dedykowana Księdzu Profesorowi Henrykowi Zimoniowi SVD w 70. rocznicę urodzin. Zdzisław Kupisiński, Stanisław Grodź (red.). Lublin: Wyd. KUL, s. 337–347. ISBN 978-83-7702-105-7,
• 2010c: Stan i potrzeby etnologicznych badań śląskoznawczych. W: Deficyty badań śląskoznawczych. Marek Szczepański, Tomasz Nawrocki, Andrzej Niesporek (red.). Katowice: Wyd. UŚ, s. 132–150. ISBN 978-83-226-1942-1,
• 2010d: Stanisław Bronisław Ciszewski (1865–1930). W: Etnografowie i ludoznawcy polscy: Sylwetki, szkice biograficzne. Anna Spiss, Zofia Szromba-Rysowa (red.). T. 3. Wrocław: PTL, s. 35–40, seria: Archiwum Etnograficzne, T. 50. ISBN 978-83-87266-28-8,
• 2011a: Etnologia na Uniwersytecie Śląskim. „Studia Etnologiczne i Antropologiczne”. 11. s. 11–44. ISSN 1506-5790,
• 2011b: Śląsk jako region pograniczny: Specyfika warunków życia ludności i ich znaczenie kulturotwórcze. „Studia Etnologiczne i Antropologiczne”. T. 11. s. 89–103. ISSN 1506-5790,
• 2011c: Młodzi wpadną w te same koleiny. „Śląsk”. R. 17 (4). s. 20–23. Jadwiga Woźniakowska (rozm.),
• 2011d: Socio-cultural identity in the reflection of an ethnoloogist. W: Dilemmas of old and contemporary culture in ethnographical and anthropological discourse. Halina Rusek (red.). Katowice: Wyd. UŚ, s. 20–31, seria: Bibliotheca Ethnologiae Europae Centralis, nr 3. ISBN 978-83-60431-64-1. (ang.),
• 2012: Chcieć być – tożsamość narodowa w lokalności. W: Kim jestem, kim jesteśmy? Antropologiczne i socjologiczne konteksty współczesnej tożsamości. Dorota Czakon, Mirosław Boruta (red.). Kraków: WN UP, s. 258–268. ISBN 978-83-7271-732-0,
• 2013: Rzeźba w węglu i graficie: Symbol górniczego trudu. Zabrze: MGW. ISBN 978-83-937943-1-7. Brak numerów stron w książce,
• 2015: Rzeczywistość kulturowa jako przestrzeń współczesnego etnologa i antropologa kulturowego. W: W kręgu polskiej tradycji i zwyczajowości. Franciszek Rosiński, Zdzisław Kupisiński, Małgorzata Dziura. Lublin: Wyd. KUL, s. 11–24. ISBN 978-83-7702-981-7,
• 2017: Edward Pietraszek – badacz kultury robotniczej (osobista refleksja). W: W kręgu tradycji kulturowych Środkowo-Wschodniej Europy: Tom poświęcony pamięci Prof. Edwarda M. Pietraszka. Mieczysław Trojan (red.). Wrocław: Wyd. UWr, s. 219–223. ISBN 978-83-939353-4-5.

---

Oceń: Irena Bukowska-Floreńska

---